Phật Học Vấn Đạo - tại sao khuynh hướng của phần đông chúng sanh thường nặng nề về cực đoan hơn là trung đạo ?

Hỏi: Tại sao khuynh hướng của phần đông chúng sanh thường nặng nề về cực đoan hơn là trung đạo ?

(Câu thảo luận trong lớp Diệu Pháp, Minh Hạnh chuyển biên)

TT Giác Đẳng: Trước nhất chúng ta nên phân biệt sự hâm mộ và sự thực hành đôi lúc khác nhau rất nhiều. Quần chúng có thể rất hâm mộ khổ hạnh nhưng không nhất thiết là sẽ có một số đông tu khổ hạnh, người ta hâm mộ tại vì họ nghĩ rằng việc đó khó làm. Ví dụ ở miền Nam Việt Nam, chúng ta thỉnh thoảng thấy có những người ăn ớt, hoặc họ nằm: đạo ớt, đạo nằm, đạo chuối v.v... có nhiều người hâm mộ vì thấy chuyện đó lạ chuyện khó làm mà nếu có người làm được thì họ rất ủng hộ. Tuy nhiên, sự ủng hộ như vậy mang tánh cách là thưởng thức cái gì lạ khó làm. 

Đức Phật ở đây, dạy rất rõ rằng những cái gì mà lạ lùng, cái gì khó làm nó không nhất thiết là việc mang đến kết quả cao siêu. Chúng tôi lấy ví dụ là nếu qúi vị đi xem xiệc chẳng hạn, những người hát xiệc họ vẫn có những tài năng công phu vượt ngoài sự tưởng tượng của mình, nhưng công phu thì đạt đến mức độ đó thôi, không thể nào đi xa hơn nữa và nó không làm cho họ trở thành cái gì được. Có những lần chúng tôi xem trên TV họ trình diễn hát xiệc, họ có thể dùng một cái cây để trên sóng mũi của họ và ở trên đầu ngọn cây thì họ để ba, bốn cái bàn ghế ở trong thế rất quân bình và sự quân bình đó làm cho bàn ghế không rớt xuống được, thì chúng ta phải phục họ, và do công phu điêu luyện như vậy họ làm được rất nhiều việc. Nhưng nên nhắc cho chúng ta biết một điều rằng cái gì mình tán thưởng, mình thấy rằng hay, rằng lạ, nó không là một bảo chứng về gía trị thật sự của chân lý, của con đường tu tập giải thoát. Chúng ta đừng lầm lẫn hai điều đó. Chúng tôi nói điều này là bởi vì có nhiều người họ thấy cái gì có vẻ hấp dẫn có vẻ là khó có thể tưởng tượng được thì họ hâm mộ và từ chỗ hâm mộ đó dẫn đến chỗ tín ngưỡng. Ham mộ dẫn đến tín ngưỡng nó chỉ nằm ở trong gang tấc thôi và điều này nó thường dẫn chúng ta đến những niềm tin rất tai hại.

Điểm thứ hai mỗi người chúng ta phải nhắc là; chúng sanh trong cuộc đời này thường sống bằng thái độ cực đoan, cực đoan có nghĩa hoặc là không làm gì hết, hoặc là làm thì làm quá đáng. Quí vị thấy như trường hợp internet chẳng hạn, có nhiều người họ sợ internet, họ không thích, không muốn đụng vào internet, cho rằng internet như là một kẻ thù hay là cái gì rất là sợ hãi, nhưng, với những người đã biết internet thì vào trong đó cắm cúi hết giờ này qua giờ khác cả ngày, thì cả hai đều là thái độ cực đoan. Không may trong chúng ta là chúng ta thường cực đoan như vậy, hễ không thích thì thôi, thích thì quá đáng, hễ không vui thì thôi, vui thì thật là vui, mà khổ thì thật là khổ. 

Do vậy trong lời dạy của Đức Phật đặc biệt khi Ngài nêu lên trong kinh Chuyển Pháp Luân về con đường trung đạo thì Ngài cho chúng ta một gợi ý rằng trái với ý tưởng nhiều người suy nghĩ là trung đạo là phương pháp dễ dàng - không dễ đâu - Giữ được sự quân bình là một chuyện rất khó, chúng tôi lấy ví dụ là nếu qúi vị sống trong căn nhà có nhiều người để lập phe lập đảng theo bên này theo bên kia thì nó dễ, nhưng là một người không theo phe đảng mà đứng ở giữa nói một tiếng phải chăng cho tất cả mọi phe phái thì chuyện đó rất là khó, bởi vì chúng ta thường có thói quen đi theo phe đảng như vậy.

Thưa quí vị, tại sao phần đông chúng ta thiên về cực đoan hơn là trung đạo, con người sống và biết cái gì gọi là phải chăng, là vừa phải, thì người đó phải có nội hàm, phải có trình độ và phải có kinh nghiệm rất nhiều. Đức Phật Ngài dạy những pháp bậc thiện trí, Ngài có dạy những pháp như là tri nhân, tri quả, tri kỷ, tri bỉ, tri thời, tri hội, tri tri độ. Khi chúng ta nói tri thời, tri hội, tri độ thì qúi vị sẽ thấy rằng rất quan trọng để mỗi người hiểu thế nào là sự vừa phải, không quá nhiều hay không quá ít, không quá dư hay không quá thiếu, xem ra nó khó hơn là cực đoan. Tại vì sao vậy? là tại vì một người biết thế nào là phải chăng, thế nào là hợp thời, thế nào là vừa phải về thời lượng, cái gì cần phải nói trong đám đông, cái gì cần phải có chừng mực, thì thưa qúi vị, người đó phải là người có trí tuệ, có trình độ, có kinh nghiệm, chứ không phải bình thường, mà đa số chúng sanh ở trong cuộc đời lại không nhận ra được điều đó. Do vậy một ở trong dấu hiệu của người làm việc có hiệu năng, một ở trong dấu hiệu của một người có thể đạt được nhiều tiến bộ trong đời sống, đó là tinh thần biết cái gì là phải chăng, biết cái gì là vừa phải. Chúng ta không vốn quen với sự vừa phải, hễ mình vui thì vui hỉ hả, thật nhiều, mà khóc thì khóc buồn da diết, chúng ta không có sống vừa phải được ở trong đời này, và do vậy nó tạo cho chúng ta rất nhiều cái xáo trộn./.