Cổ Học Tinh Hoa

 GHEN CŨNG PHẢI YÊU 

Hoàn Ôn trước đã có vợ là Nam Khang công chúa, con gái vua Minh Đế nhà Hán. Sau Hoàn Ôn sang đánh dẹp được nước Thục lại lấy con gái của Lý Thế là một nhà quyền quý nước Thục mang về làm thiếp. 

Lúc về nhà, công chúa biết chuyện nổi cơn ghen, liền cầm gươm và đem theo mấy người nàng hầu, xăm xăm đến, chực chém chết Lý Thị. Lúc đến nơi, công chúa thấy Lý Thị ngồi trước cửa sổ chải đầu, tóc rũ chấm đất, dung nhan tư mạo đoan trang tươi đẹp. Lý Thị thong thả vấn tóc, lượm tay, đến trước công chúa thưa rằng:

 -Nước tôi mất, nhà tôi tan, tôi quả vô tâm mà hóa ra đến đây. Được bà chém cho, thật cũng thỏa lòng tôi mong mỏi. 

Lý Thị, khi nói, mặt trông nghiêm chính ung dung, tiếng nghe êm đềm thấm thía. Công chúa thấy vậy, ném gươm xuống đất, ôm lấy nàng mà nói rằng:

 -Này em ơi! Chị đây thấy em còn phải yêu, phải thương, huống chi là lão già nhà ta. Rồi tự đây, công chúa rất trọng đãi Lý Thị. 

Thế Thuyết

 GIẢI NGHĨA 

Thế Thuyết: pho sách của Lưu Nghĩa Thánh đời nhà Tống soạn nói những chuyện vụn vặt từ đời Hậu Hán đến Đổng Tấn.

 Hoàn Ôn: người đời nhà Tấn, làm quan đến chức Đại tư mã, uy quyền lừng lẫy thường hay nói câu: “ Tài trai chẳng có thể để tiếng thơm trăm đời cũng nên để tiếng xấu muôn năm” – “Nam tử bất năng lưu phương bách thế, diệc đương di khứu vạn niên.

Thục: nước ở vào vùng Thành Đô, thuộc tỉnh Tứ Xuyên ngày nay. 

LỜI BÀN 

Phận  hồng nhan số bạc mệnh, đã phải cảnh nước phá, nhà tan, quân cừu địch bắt hiếp về làm tỳ thiếp, mà nào đã yên, lại còn nỗi gặp tay vợ cả phũ phàng, xăm xăm đến những chực mổ mề, móc gan, róc xương, lột xác. Đau đớn thay phận đàn bà thật! Thương thay! Lý Thị nào phần thù riêng, nào phần nghĩa công lo phiền uất ức, trăm mối bên lòng, sống cũng là thừa người yêu ta xấu, thì thà rằng chết trẻ còn hơn. Cho nên câu Lý Thị nói với công chúa khí khái ràn ra ngoài lời nói, tưởng một liều, ba bảy cũng liều cho xong. Nào ngờ, vì chính câu nói khí khái mà mềm dẻo ấy lại thêm được cái vẻ nghiêm nghị mà khiến cho người đang giận dữ phải dẹp ngay nỗi bất bình, đang ghét lại hóa ngay ra chiều thân ái. Ta chắc xem câu chuyện này, chẳng những các bà có tính ghen với cây, hờn cùng bóng, thành ra có lượng bao dung rộng rãi, mà nam nhi ta, những phường giá áo túi cơm, bội gốc, quên nguồn, cũng phải sinh lòng khảng khái vậy.