Cổ Học Tinh Hoa - Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân - Lời con can cha

 LỜI CON CAN CHA

Điền Văn là con Điền Anh, ít tuổi mà cực khôn ngoan, thấy cha làm quan hay vụ lợi riêng, một hôm, thừa nhàn, hỏi cha rằng:

- Con đứa con gọi là gì?

- Cha nói: Gọi là cháu.

- Cháu đứa cháu gọi là gì?

- Gọi là chút.

- Chút đứa chút gọi là gì?

- Ai biết gọi là gì được...

- Cha làm tướng nước Tề đến nay trải qua ba đời vua, giàu có hàng ức vạn mà môn hạ không thấy có một người nào là hiền tài cả. Con nghe nhà quan tướng võ tất có quan tướng võ giỏi, cửa quan tướng văn, tất có quan tướng văn giỏi. Nay cha áo mặc gấm vóc mà người giỏi trong nước vẫn rách rưới, tôi tớ thừa ăn mà người giỏi trong nước vẫn đói khát. Cha quên hết cả việc công ích hiện thời của dân, của nước, chỉ chăm chăm súc tích của cải muốn để dành cho những kẻ sau này không biết gọi nó là gì! Con trộm nghĩ như thế thì thật là quái lạ lắm...

SỬ KÝ

MẠNH THƯỜNG QUÂN TRUYỆN

GIẢI NGHĨA

- Thừa nhàn: nhân dịp thư thả.

- Môn hạ: những người làm thần hạ một nhà quyền quí.

- Hiền tài: người có đức, người làm được việc.

- Tôi tớ: đây là chỉ cả người nhà, cùng bọn tì thiếp.

- Súc tích: chứa chất cho nhiều.

LỜI BÀN

Người ta ai là chẳng vì con, vì cháu mà cố sức làm ăn, mà súc tích tiền của. Cái sự lo cho mình xong, đến lo cho con cái, cháu chắt họ hàng là cái lổi đi rất có thứ tự tự nhiên. Tuy vậy, ai cũng nên biết có nhà, có họ, nhưng lại còn có nước, có xã hội nữa. Cho nên cái sự mưu cho nhà, cho họ cũng có chế hạn để còn có sức, có tâm mưu cho người cùng giống, cùng nòi, cùng ở chung một nước, cùng sống trong một thời với mình. “Đời cua cua máy, đời cáy cáy đào”, ta lo xa cho đến đứa cháu mấy mươi đời về sau này, sao cho bằng ta lo ngay cho bao nhiêu triệu sinh linh mắt ta trông thấy khốn khổ hàng ngày. Để của lại sau này, sâu xuống không biết đến đâu là đáy, mà của ấy thường một hai đời đã hết, so với làm ơn rộng ra ngay hiện thời, ơn ấy đến đâu thấm đến đấy, thì đằng nào hơn. Cậu Điền Văn hỏi cha rồi giảng giải như bài này thực là một bài học hay cho những người tư kỷ chỉ biết có người máu mủ trong một nhà mà không được đại độ biết cả đến những người trong cả quận, cả nước, cả xã hội, nhân loại vậy.