Điển Hay Tích Lạ

Cấm nhược hàn thiền

Chữ "Cấm " ở đây là chỉ ngậm miệng không nói; Còn "Hàn thiền" là chỉ con ve sầu trong trời rét.

Câu thành ngữ này có xuất xứ từ "Hậu Hán thư – Truyện Đỗ Mật".

Thời Đông Hán có một viên quan tài giỏi tên là Đỗ Mật, ông từng đảm nhiệm chức thái thú quận và Thượng thư lệnh. Ông chấp pháp nghiêm minh, căm ghét tội ác và không ngừng đấu tranh với lũ hoạn quan, đối với những hoạn quan hoặc con nhà quyền quý phạm tội là ông cương quyết điều tra xử lý. Ngược lại, ông rất quý mến người có tài và luôn tìm cách giúp họ thành đạt trong sự nghiệp.

Một hôm, trong khi thị sát ở huyện Cao Mật, ông thấy quan làng Trịnh Huyền là người có học vấn, bèn đề bạt ông lên nhậm chức trên quận. Ít lâu sau, ông lại cử Trịnh Huyền đi chuyên tu ở Thái Học. Còn Trịnh Huyền cũng không phụ lòng ông, về sau trở thành nhà Kinh Học nổi tiếng thời Đông Hán.

Sau khi cáo lão hoàn hương, Đỗ Mật vẫn luôn luôn quan tâm tới tình hình chính sự, ông thường xuyên bàn luận với các quan chức địa phương về công việc nhà nước, tiến cử hiền sĩ và vạch trần những người xấu việc xấu.

Bấy giờ, Lưu Thắng bạn của Đỗ Mật cũng cáo lão về quê. Ông này là người tôn sùng triết học xử thế trong sạch vẹn thân, hàng ngày kín cổng cao tường, không tham gia bàn luận chính sự, việc đời tốt xấu mặc ai. Có người cho rằng, ông là biểu tượng của sự cao thượng.

Một hôm, Thái thú Vương Dục khen ngợi Lưu Thắng là một sĩ tử cao thượng liền bị Đỗ Mật bác lại và nói: "Lưu Thắng địa vị cao, được đối đãi vào hạng thượng khách. Nhưng ông ta biết người có tài mà không tiến cử, biết người làm việc xấu mà không dám hé miệng một câu, thì có khác gì con ve sầu im tiếng trong ngày trời rét, phải nói ông ta là kẻ có tội mới đúng".

Hiện nay, người ta vẫn thường dùng câu thành ngữ "Cấm nhược hàn thiền" để chỉ những người sống yên phận im hơi lặng tiếng