Cổ Học Tinh Hoa - Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân - Cách cư xử ở đời

 CÁCH CƯ XỬ Ở ĐỜI

Cư xử với người mà góc gách, nghiêm nhặt quá là cái đại bệnh ở đời.

Bực thánh, hiền xử với người đời không có giây phút nào là rời bỏ được cách ôn hoà trung hậu. Cho nên mới có những câu:

Phiếm ái chúng, nghĩa là rộng yêu tất cả loài người;

Hoà nhi bất đồng nghĩa là xử với người hoà nhã mà không a dua;

Hoà nhi bất lưu, nghĩa là xử với người hoà nhã mà không đua theo;

Quần nhi bất đảng, nghĩa là liền hợp với mọi người mà không vào bè, kết đảng với ai cả;

Chu nhi bất tị, nghĩa là công bình mà chẳng thiên tư;

Từ tường, khải để, nghĩa là nhân đức, êm ái, vui vẻ, dễ dàng;

Ái nhân, nghĩa là yêu loài người;

Thân dân, nghĩa là gần gụi dân coi dân như con em;

Vạn vật nhất thể, nghĩa là coi muôn loài với mình như là một;

Thiên hạ nhất gia, trung quốc nhất dân, nghĩa là coi cả thiên hạ như một nhà, coi cả nước như một người.

Nếu làm người mà cứ vò võ một mình, tính nết khe khắt, lạnh nhạt chẳng thân với ai, thì thật là một hạng chướng ngại cho xã hội. Dù cho là người phương chính, tính nết độc lập, cũng không phải là hạng ứng dụng với đời, chẳng qua là người nhất tiết quyến giới mà thôi.

LÃ KHÔN

GIẢI NGHĨA

- Đại bệnh: bệnh to làm cho người ta khổ và khó chịu.

- Ôn hoà: êm ái, hoà nhã.

- Trung hậu: thành thực tử tế.

- Chướng ngại: ngăn trở, vướng vít khó chịu.

- Phương chính: góc gách, ngay thẳng.

- Độc lập: riêng một mình có tính khác thường.

- Ứng dụng: đem ra mà dùng cho được việc.

- Nhất tiết quyến giới: chỉ khăng khái giỏi được một bề, một mặt,

LỜI BÀN

Ta ở đời mà góc gách, nghiêm ngặt với người, thì tất người lấy làm khó chịu mà không thể nào thân với ta được. Đôi bên không chịu được nhau, cứ tìm cách chọi nhau, thành cả đôi bên cùng không được yên vui sung sướng, mà công việc ở giữa có khi vì thế mà hỏng cả. Cho nên bực thánh hiền ở đờì không bao giờ thế, bao giờ cũng giữ được cái thái độ ôn hoà, dù không a dua, xu phụ với người hay phản đối lại hẳn người cũng vẫn điềm nhiên như không, không để người mếch lòng bao giờ. Những câu tác giả lược ra mà liệt vào bài đây thực là những vị thuốc chữa cho kẻ có tính khắt khe, cay nghiệt với đời rất hay vậy.