Cổ Học Tinh Hoa - Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân - Lo việc quốc gia

 LO VIỆC QUỐC GIA

Đời cổ những người lo toan việc quốc gia, trước hết phải dạy dỗ dân, thân yêu dân.

Phép trị dân có bốn điều “bất hòa” cần phải biết:

1. Trong nước mà bất hoà, thì chẳng nên đem quân đi đánh đâu;

2. Trong quân mà bất hòa, thì chẳng nên đem quân ra trận;

3. Quân ở trận mà bất hoà, thì chẳng nên tiến lên đánh;

4. Tiến lên đánh mà bất hoà, thì chẳng nên quyết thắng.

Bởi vậy ông vua hữu đạo khi định dùng dân, trước hết có hoà sau mới gây dựng việc nhớn mà chẳng dám tin cái mưu riêng của ai. Không những thế mà thôi, lại còn phải xem cái thời có đáng cử sự sau mới cử sự.

Khi dân trong nước, ai nấy đều biết vua đã chịu suy nghĩ, đắn đo cẩn thận, quí cái mạng của dân, tiếc cái chết của dân, thì bây giờ, dù có phải ra chỗ nguy nan ai nấy mới cùng lấy việc tiến lên mà liều chết là vinh, lùi về mà sống thừa là nhục vậy.

NGÔ TỬ

GIẢI NGHĨA

- Quốc gia: tên gọi một xứ nào có đất, có dân, có chủ quyền cai trị.

- Bất hoà: chẳng hả lòng, có ý ghen ghét.

- Quyết thắng: nhất định đánh lấy kỳ được.

- Hữu đạo: có biết nhẽ phải, có phương pháp đáng thi hành để chỉ dẫn cho dân.

- Thời: cơ hội, dịp tốt.

- Cử sự. thực hành một việc gì.

- Nguy nan: khó khăn nguy hiểm.

- Vinh: vẻ vang.

- Nhục: tủi thẹn cực lòng.

- Ngô Tử: tức là Ngô Khởi, người nước vệ về đời Chiến quốc, làm tướng nước Nguy là một nhà binh giỏi có tiếng.

LỜI BÀN

Trong bài tác giả nói phép dùng dân rút lại chỉ có một tư cách cốt yếu là sự "Hoà". Dân có hoà và lại nhờ thêm cái thời có thuận, thì nhiên hậu mới khả dĩ khiến dân hết lòng với mình, vì mình mà liều chết được. Bài này nói rộng là phép dụng dân, nhưng nói hẹp, mà đúng hơn, thì chỉ là cách dụng binh mà thôi, tác giả là một nhà binh hơn là một nhà chính trị.