Cổ Học Tinh Hoa - Nguyễn Văn Ngọc, Trần Lê Nhân - Mong làm điều phải

 MONG LÀM ĐIỀU PHẢI

Nước Lỗ có người ở một mình một nhà. Bên láng giềng có người đàn bà goá cũng ở một mình một nhà.

Một đêm, mưa to, gió nhớn, nhà người đàn bà đổ, người đàn bà sang xin ngủ nhờ nhà người láng giềng. Người láng giềng đóng cửa, không cho vào. Người đàn bà đứng trước cửa sổ, nói rằng:

"Ngươi sao bất nhân thế! Không cho ta vào ư?

- Người láng giềng đáp: Ta nghe đàn ông, đàn bà sáu mươi tuổi giở lên, mới ở chung được. Nay ngươi còn trẻ, mà ta cũng còn trẻ, cho nên ta không cho ngươi vào ngủ nhờ được.

- Người đàn bà nói: ngươi sao không làm như ông Liễu Hạ Huệ ủ người con gái ngồi vào lòng mà không tai tiếng gì?

- Ông Liễu Hạ Huệ thì thế được, ta đây thật chưa thế được. Vì ta cho ngươi vào, mà ta không được như ông Liễu Hạ Huệ, thì thà rằng, ta không cho ngươi vào, mà ta cũng giữ không tai tiếng gì được như ông Liễu Hạ Huệ. Thế chẳng là ta không làm theo như Liễu Hạ Huệ mà cũng được như Liễu Hạ Huệ ư?"

Đức Khổng Tử nghe chuyện, nói: "Phải lắm! Kẻ muốn học ông Liễu Hạ Huệ, chưa ai giống được như người nước Lỗ này: Mong làm điều rất phải, không bắt chước cách làm, rồi mà làm được, thế mới thật là khôn".

LÃ THỊ XUÂN THU

GIẢI NGHĨA

- Lỗ: (xem bài số 5).

- Bất nhân: không có lòng thương người.

- Liễu Hạ Huệ: (xem bài số 72).

- Mong làm điều rất...: bắt chước tâm địa hay mà uỷ khúc làm một cách khác đến được, hay bằng, thế thực là khôn ngoan.

LỜI BÀN

Cái tình cảm éo le khó xử thật! Đêm khuya, giời mưa gió, một người đàn ông trẻ tuổi có nên tiếp một người đàn bà trẻ tuổi vào nhà không? Không tiếp, thi là bất nhân, vì không chịu cứu giúp mật kẻ yếu đuối đang gặp lúc nguy biến khổ thân. Tiếp, thì là bất nghĩa, vì không khỏi cái tiếng giai gái có tình ý, mang cái tội tà dâm bất chính. Một đàng bất nhân, một đàng bất nghĩa, chọn đàng nào, vì cái tình cảnh không thể sao giữ trọn vẹn được cả đôi đàng. Dễ chỉ có làm như ông Vân Trường đốt đuốc, cầm suốt đêm chỗ trước cửa, cho hai chị dâu ngủ, hoạ mới rõ là người nghĩa sĩ mà thôi. Như người nước Lỗ đây đành là 'bất nhân, cố giữ lấy cái ‘nghĩa" là theo một lý tưởng rất nghiêm bên Á Đông ta là: "Nam nữ hữu biệt".