Cổ Học Tinh Hoa

 TRÍ VÀ NHÂN

Sách Cổ học tinh hoa – Gia Ngữ

Nguyễn Văn Ngọc – Trần Lê Nhân

Thầy Tử Lộ yết kiến Khổng Tử. Khổng Tử hỏi: “Thế nào là người Trí ? Thế nào là người Nhân ?”

Thầy Tử Lộ thưa: “Người Trí là người làm thế nào cho người ta biết mình; nhười Nhân là người làm thế nào để người ta yêu mình.”

Khổng Tử bảo: “Nhà ngươi nói như vậy cũng khá gọi là người có học vấn”.

Thầy Tử Lộ ra, thầy Tử Cống vào, Khổng Tử lại hỏi người trí, người nhân là thế nào.

Thầy Tử Cống thưa: ” Người Trí là người biết người; người Nhân là người yêu người”.

Khổng Tử bảo: “Nhà ngươi nói như vậy cũng khá gọi là người có học vấn”.

Thầy Tử Cống ra, thầy Nhan Hồi vào, Khổng Tử đem hỏi trí, nhân ra hỏi.

Thầy Nhan Hồi thưa: “Người Trí là người tự biết mình; người Nhân là người tự yêu mình”.

Khổng Tử bảo: “Nhà ngươi nói như vậy đáng gọi là bậc Sỹ quân tử”.

Lời bàn:

– Tử Lộ: học trò gỏi của Khổng Tử, có tiếng về khoa chính trị

– Tử Cống: học trò giỏi của Khổng Tử, có tiếng về khoa ngôn ngữ

– Nhan Hồi: học trò xuất sắc nhất của Khổng Tử, có tiếng về khoa đức hạnh

– Sỹ quân tử: bậc người thượng lưu trong xã hội, có đức hạnh, có học vấn, có kiến thức.

Cùng một chữ Trí, một chữ Nhân mà ba người đáp mỗi người một khác. Không phải là Trí và Nhân có lắm nghĩa, thay đổi khác nhau, đó là do tùy theo cái trình độ học vấn, kiến thức của mỗi người, mà tư tưởng thuyết minh có phần hơn, kém nhau. Thầy Tử Lộ đáp như thế là người vụ ngoại, chỉ cần cho người ta biết mình, yêu mình mà thôi. Thầy Tử Cống đáp như thế là quên mình, chỉ biết người, yêu người thôi, so với thầy Tử Lộ thì cao hơn một bậc. Song chưa bằng thầy Nhan Hồi, học như thế mới là học để tự biết mình và yêu mình trước, rồi mới suy rộng ra đến biết người, yêu người. Biết mình, yêu mình không phải là có lòng tư kỷ hẹp hòi. Có biết mình, thì mới tu tỉnh được tâm thân, cải quá, thiên thiện mà nên người hay, người khá. Có yêu mình thì mới biết trọng tư cách của mình, quý phẩm giá của mình rồi mới ra đến nhân dân, ái vật.